Teleologische morele systemen worden in de eerste plaats gekenmerkt door een focus op de gevolgen die elke actie zou kunnen hebben (om die reden worden ze vaak aangeduid als consequentialistische morele systemen, en beide termen worden hier gebruikt). Daarom moeten we, om juiste morele keuzes te maken, enig begrip hebben van wat er uit onze keuzes zal voortvloeien. Wanneer we keuzes maken die de juiste gevolgen hebben, handelen we moreel; wanneer we keuzes maken die tot de onjuiste gevolgen leiden, dan handelen we immoreel.
Het idee dat de morele waarde van een actie wordt bepaald door de gevolgen van die actie, wordt vaak aangeduid als consequentialisme. Gewoonlijk zijn de "juiste gevolgen" die welke het meest gunstig zijn voor de mensheid - ze kunnen menselijk geluk, menselijk plezier, menselijke tevredenheid, menselijke overleving of eenvoudig het algemene welzijn van alle mensen bevorderen. Wat de consequenties ook zijn, men gelooft dat die consequenties intrinsiek goed en waardevol zijn, en dat is de reden waarom acties die tot die gevolgen leiden moreel zijn, terwijl acties die daarvan afleiden immoreel zijn.
De verschillende teleologische morele systemen verschillen niet alleen precies wat de 'juiste consequenties' zijn, maar ook hoe mensen de verschillende mogelijke consequenties in evenwicht houden. Er zijn tenslotte weinig keuzes die ondubbelzinnig positief zijn, en dit betekent dat het noodzakelijk is om erachter te komen hoe we kunnen komen tot de juiste balans tussen goed en slecht in wat we doen. Merk op dat alleen zorgen maken over de gevolgen van een actie iemand niet tot een consequentialist maakt - de sleutelfactor is veeleer het baseren van de moraliteit van die actie op de gevolgen in plaats van op iets anders.
Het woord teleologie komt van de Griekse wortels telos, wat eind betekent, en logos, wat wetenschap betekent. Daarom is teleologie de 'wetenschap van het doel'. Belangrijke vragen die teleologische ethische systemen stellen zijn:
Wat zijn de gevolgen van deze actie?
Wat zijn de gevolgen van inactiviteit?
Hoe weeg ik de schade af tegen de voordelen van deze actie?
Types
Enkele voorbeelden van teleologische ethische theorieën zijn:
Ethisch egoïsme : een actie is moreel juist als de gevolgen van de actie gunstiger dan ongunstig zijn voor de morele agent die de actie uitvoert.
Ethisch altruïsme : een actie is moreel juist als de gevolgen van de actie gunstiger dan ongunstig zijn voor iedereen behalve de morele agent.
Ethisch utilitarisme : een actie is moreel juist als de gevolgen voor iedereen gunstiger dan ongunstig zijn.
Consequentialisme handelen en regeren
Consequentialistische morele systemen worden meestal gedifferentieerd in handeling-consequentialisme en regel-consequentialisme. Het eerste, handeling-consequentialisme, stelt dat de moraliteit van elke actie afhankelijk is van de gevolgen. De meest morele actie is dus degene die tot de beste gevolgen leidt.
Het laatste, regel-consequentialisme, stelt dat alleen aandacht besteden aan de gevolgen van de actie in kwestie mensen ertoe kan brengen schandalige acties te ondernemen wanneer ze goede gevolgen voorzien. Regel consequentialisten voegen dus de volgende bepaling toe: stel je voor dat een actie een algemene regel zou worden - als het volgen van een dergelijke regel zou leiden tot slechte gevolgen, dan zou het moeten worden vermeden, zelfs als het tot goede gevolgen in deze zou leiden aanleg. Dit heeft zeer duidelijke overeenkomsten met Kants categorische imperatief, een deontologisch moreel principe.
Regelconsequentialisme kan ertoe leiden dat een persoon acties uitvoert die, op zichzelf genomen, tot slechte gevolgen kunnen leiden. Er wordt echter betoogd dat de algemene situatie is dat er meer goed dan slecht zal zijn wanneer mensen de regels volgen die zijn afgeleid van consequentialistische overwegingen. Een van de bezwaren tegen euthanasie is bijvoorbeeld dat het toestaan van een dergelijke uitzondering op de morele regel "niet doden" zou leiden tot een verzwakking van een regel die over het algemeen positieve gevolgen heeft - hoewel in dergelijke gevallen de regel leidt tot negatieve gevolgen .
Problemen
Een veel voorkomende kritiek op teleologische morele systemen is het feit dat een morele plicht wordt afgeleid van een reeks omstandigheden die geen morele component bevatten. Wanneer bijvoorbeeld een teleologisch systeem verklaart dat keuzes moreel zijn als ze het menselijk geluk vergroten, wordt niet beweerd dat 'menselijk geluk' op zichzelf moreel moreel is. Niettemin is een keuze die dat geluk vergroot moreel. Hoe komt het dat de een tot de ander kan leiden?
Critici wijzen er ook vaak op dat het onmogelijk is om het volledige scala van consequenties te bepalen dat een actie zal hebben, waardoor pogingen om de moraliteit van een actie op basis van die consequenties te evalueren evenzo onmogelijk is. Bovendien is er veel verschil van mening over hoe of zelfs als verschillende gevolgen echt kunnen worden gekwantificeerd op de manier die nodig is voor sommige morele berekeningen. Hoeveel "goed" is nodig om op te wegen tegen wat "kwaad" en waarom?
Een andere veelgehoorde kritiek is dat consequentialistische morele systemen eenvoudigweg gecompliceerde manieren zijn om te zeggen dat de doelen de middelen rechtvaardigen - dus als het mogelijk is om te beweren dat er voldoende goede resultaten zullen voortvloeien, dan zijn alle schandelijke en vreselijke acties gerechtvaardigd. Een consequentialistisch moreel systeem zou bijvoorbeeld de marteling en moord op een onschuldig kind kunnen rechtvaardigen als het zou leiden tot een remedie voor alle vormen van kanker.
De vraag of we ons echt moeten inzetten voor het nemen van verantwoordelijkheid voor de gevolgen van onze acties is een ander punt dat critici ter sprake brengen. Immers, als de moraliteit van mijn handelen afhankelijk is van tot tot ingaan, maar ik zal de verantwoordelijkheid op zich nemen die ik niet kan voorzien of begrijpen.
