Existentialisme is misschien moeilijk uit te leggen, maar het is mogelijk om enkele basisprincipes en concepten te communiceren, zowel over wat existentialisme is als wat het niet is. Aan de ene kant zijn er bepaalde ideeën en principes waarover de meeste existentialisten het op een of andere manier eens zijn; aan de andere kant zijn er ideeën en principes die de meeste existentialisten afwijzen even als ze het dan niet eens worden over wat ze in hun plaats moeten bepleiten.
Het kan ook helpen het existentialisme beter te begrijpen door te kijken hoe de verschillende trends zich ontwikkelden lang voordat zoiets als een zelfbewuste existentialistische filosofie werd gepromoot. Existentialisme bestond vóór existentialisten, maar niet in een enkele en coherente vorm; in plaats daarvan bestond het meer als een kritische houding ten opzichte van gemeenschappelijke veronderstellingen en posities in traditionele theologie en filosofie.
Wat is existentialisme?
Hoewel het vaak als een filosofische denkrichting wordt behandeld, zou het juister zijn om het existentialisme te beschrijven als een trend of tendens die in de hele geschiedenis van de filosofie te vinden is. Als existentialisme een theorie zou zijn, zou het ongebruikelijk zijn dat het een theorie zou zijn die tegengesteld is aan filosofische theorieën.
Meer specifiek toont het existentialisme vijandigheid ten opzichte van abstracte theorieën of systemen die voorstellen om alle ingewikkeldheden en moeilijkheden van het menselijk leven te beschrijven door min of meer simplistische formules. Zulke abstracte systemen verdoezelen vaak dat het leven een nogal ruige zaak is, vaak erg rommelig en problematisch. Voor existentialisten is er geen enkele theorie die de hele ervaring van het menselijk leven kan bevatten.
Het is echter de ervaring van het leven, dat is het punt van het leven Dus waarom is het ook niet het punt van filosofie? In de loop van millennia is de westerse filosofie steeds abstracter geworden en steeds meer uit het leven van echte mensen verwijderd. Bij het omgaan met technische kwesties zoals de aard van waarheid of kennis, zijn mensen verder naar de achtergrond geduwd. Bij het construeren van complexe filosofische systemen is er geen ruimte meer voor echte mensen.
Daarom richten existentialisten zich primair op zaken als keuze, individualiteit, subjectiviteit, vrijheid en de aard van het bestaan zelf. De kwesties die in de existentialistische filosofie aan de orde komen, betreffen de problemen van het maken van vrije keuzes, het nemen van verantwoordelijkheid voor wat we kiezen, het overwinnen van vervreemding van ons leven, enzovoort.
Een zelfbewuste existentialistische beweging ontwikkelde zich eerst in het begin van de twintigste eeuw in Europa. Na zoveel oorlogen en zoveel verwoestingen in de Europese geschiedenis, was het intellectuele leven nogal uitgeput en moe geworden, dus het zou niet onverwacht moeten zijn dat mensen van abstracte systemen terug zouden keren naar individuele mensenlevens ontmenselijkt in de oorlogen zelf.
Zelfs religie had niet langer de glans die het ooit had, en faalde niet alleen om zin en betekenis te geven aan het leven van mensen, maar faalde zelfs in het bieden van een basisstructuur aan het dagelijks leven. Zowel de irrationele oorlogen als de gerationaliseerde wetenschappen gecombineerd om het vertrouwen van mensen in het traditionele religieuze geloof te ondermijnen, maar weinigen waren bereid om religie te vervangen door seculiere overtuigingen of wetenschap.
Bijgevolg ontstonden er zowel religieuze als atheïstische strengen van het existentialisme. De twee waren het niet eens over het bestaan van God en de aard van religie, maar ze waren het over andere zaken eens. Ze waren het bijvoorbeeld eens dat de traditionele filosofie en theologie te ver van het normale menselijke leven waren verwijderd om van veel nut te zijn. Ze verwierpen ook de oprichting van abstracte systemen als een geldig middel om authentieke manieren van leven te begrijpen.
Wat 'bestaan' ook is; het is niet iets dat een persoon zal begrijpen door intellectuele houding; nee, het onherleidbare en ondefinieerbare bestaan is iets dat we moeten tegenkomen en aangaan door daadwerkelijk te leven. Wij mensen bepalen tenslotte wel wie we zijn door ons leven te leven Onze aard is niet bepaald en vastgelegd op het moment van conceptie of geboorte. Maar wat een "werkelijke" en "authentieke" manier van leven is, is wat veel existentialistische filosofen probeerden te beschrijven en met elkaar in discussie gingen.
Wat is geen existentialisme
Existentialisme omvat zoveel verschillende trends en ideeën die in de geschiedenis van de westerse filosofie zijn verschenen, waardoor het moeilijk is om het te onderscheiden van andere bewegingen en filosofische systemen. Hierdoor is een nuttig middel om het existentialisme te begrijpen, te onderzoeken wat het niet is .
Ten eerste beweert het existentialisme niet dat het 'goede leven' een functie is van zaken als rijkdom, macht, plezier of zelfs geluk. Dit wil niet zeggen dat existentialisten geluk afwijzen. Existentialisme is tenslotte geen filosofie van masochisme. Existentialisten zullen echter niet beweren dat het leven van een persoon goed is, gewoon omdat ze gelukkig zijn Gelukkig iemand die een slecht leven kan leiden terwijl een ongelukkig persoon een goed leven kan leiden.
De reden hiervoor is dat het leven 'goed' is voor existentialisten voor zover het 'authentiek' is. Existentialisten kunnen enigszins verschillen over wat nodig is om een leven authentiek te maken, maar meestal houdt dit in dat men zich bewust is van de keuzes die hij maakt, de volledige verantwoordelijkheid voor die keuzes neemt en begrijpt dat niets in zijn leven of de wereld is vast en gegeven. Hopelijk zal zo iemand hierdoor gelukkiger worden, maar dat is geen noodzakelijk gevolg van authenticiteit Altijd niet op de korte termijn.
Existentialisme is ook niet verstrikt in het idee dat alles in het leven door de wetenschap kan worden verbeterd. Dat betekent niet dat existentialisten automatisch anti-wetenschap of anti-technologie zijn; in plaats daarvan beoordelen ze de waarde van elke wetenschap of technologie op basis van hoe het iemands vermogen om een authentiek leven te leiden kan beïnvloeden. Als wetenschap en technologie mensen helpen de verantwoordelijkheid voor hun keuzes te vermijden en doen alsof ze niet vrij zijn, dan zullen existentialisten beweren dat er hier een serieus probleem is.
Existentialisten verwerpen ook zowel de argumenten dat mensen van nature goed zijn, maar worden geruïneerd door de samenleving of cultuur, en dat mensen van nature zondig zijn, maar kunnen worden geholpen om zonde te overwinnen door middel van juiste religieuze overtuigingen. Ja, zelfs christelijke existentialisten hebben de neiging om deze laatste stelling te verwerpen, ondanks het feit dat het past bij de traditionele christelijke doctrine. De reden is dat existentialisten, vooral atheïstische existentialisten, het idee verwerpen dat er om het even welke vaste menselijke aard is om mee te beginnen, of deze nu goed of slecht is.
Nu zullen christelijke existentialisten het idee van een vaste menselijke aard niet volledig verwerpen; dit betekent dat ze het idee kunnen accepteren dat mensen zondig worden geboren. Niettemin is de zondige aard van de mensheid gewoon niet het punt voor christelijke existentialisten. Het gaat hen niet zozeer om de zonden uit het verleden, maar om de acties van een persoon hier en nu, samen met de mogelijkheid om God te accepteren en zich in de toekomst met God te verenigen.
De primaire focus van christelijke existentialisten ligt op het herkennen van het moment van existentiële crisis waarin een persoon een "sprong van het geloof" kan maken waar hij zich volledig en zonder voorbehoud aan God kan binden, zelfs als het irrationeel lijkt om dit te doen. In een dergelijke context is zondig geboren gewoon niet bijzonder relevant. Voor atheïstische existentialisten zal uiteraard het hele begrip 'zonde' helemaal geen rol spelen, behalve misschien op metaforische manieren.
Existentialists Before Existentialism
Omdat existentialisme een trend of stemming is waarbij filosofische thema's betrokken zijn in plaats van een samenhangend systeem van filosofie, is het mogelijk om in het verleden een aantal voorlopers te traceren van het zelfbewuste existentialisme dat zich in het begin van de twintigste eeuw in Europa heeft ontwikkeld. Bij deze voorlopers waren filosofen betrokken die misschien zelf geen existentialisten waren, maar wel existentialistische thema's verkenden en daarmee de weg effenden voor het creëren van existentialisme in de 20e eeuw.
Existentialisme heeft zeker in de religie bestaan als theologen, en religieuze leiders hebben de waarde van het menselijk bestaan in twijfel getrokken, de vraag gesteld of we ooit kunnen begrijpen of het leven enige betekenis heeft, en mediteerden waarom het leven zo kort is. Het oudtestamentische boek Prediker bevat bijvoorbeeld veel humanistische en existentialistische sentimenten - zoveel dat er serieuze debatten over waren of het zelfs aan de bijbelse canon moest worden toegevoegd. Onder de existentialistische passages vinden we:
Toen hij uit de baarmoeder van zijn moeder tevoorschijn kwam, keerde hij terug om te gaan zoals hij kwam, en niets van zijn haven te nemen, dat hij in zijn hand mag meenemen. En dit is ook een pijnlijk kwaad, dat hij op alle punten zoals hij kwam, zo zal gaan: en welke winst heeft hij die voor de wind heeft verdiend? (Prediker 5:15, 16).
In de bovenstaande versies onderzoekt de auteur het zeer existentialistische thema over hoe een persoon betekenis kan vinden in het leven wanneer dat leven zo kort en voorbestemd is om te eindigen. Andere religieuze figuren hebben soortgelijke kwesties behandeld: de vierde-eeuwse theoloog Sint-Augustinus bijvoorbeeld schreef over hoe de mensheid door onze zondige aard van God is vervreemd. Vervreemding van betekenis, waarde en doel is iets dat bekend zal zijn voor iedereen die veel existentialistische literatuur leest.
De meest voor de hand liggende pre-existentialisme-existentialisten zouden echter S ren Kierkegaard en Frichrich Nietzsche moeten zijn, twee filosofen wiens ideeën en geschriften elders ergens dieper op worden ingegaan. Een andere belangrijke schrijver die anticipeerde op een aantal existentialistische thema's was de 17e-eeuwse Franse filosoof Blaise Pascal.
Pascal stelde vraagtekens bij het strikte rationalisme van tijdgenoten als Ren Descartes. Pascal pleitte voor een fideïstisch katholicisme dat niet veronderstelde een systematische verklaring van God en de mensheid te creëren. Deze creatie van een 'God van de filosofen' was, geloofde hij, eigenlijk een vorm van trots. In plaats van te zoeken naar een "logische" verdediging van het geloof, concludeerde Pascal (net zoals Kierkegaard later) dat religie gebaseerd moest zijn op een "sprong van het geloof" die niet was gebaseerd op logische of rationele argumenten.
Vanwege de problemen die in het existentialisme aan de orde komen, is het niet verwonderlijk om in literatuur en filosofie voorlopers van het existentialisme te vinden. De werken van John Milton tonen bijvoorbeeld een grote bezorgdheid over individuele keuze, individuele verantwoordelijkheid en de noodzaak voor mensen om hun lot te accepteren one die altijd eindigt in de dood. Hij beschouwde individuen ook als veel belangrijker dan welk systeem dan ook, politiek of religieus. Hij accepteerde bijvoorbeeld niet het goddelijke recht van koningen of de onfeilbaarheid van de Kerk van Engeland.
In Milton's beroemdste werk, Paradise Lost, wordt Satan behandeld als een relatief sympathieke figuur omdat hij zijn vrije wil gebruikte om te kiezen wat hij zou doen, waarin staat dat het "beter is om te regeren Hell dan in de hemel te dienen ." Hij aanvaardt hiervoor de volledige verantwoordelijkheid, ondanks de negatieve gevolgen. Adam ontvlucht ook niet de verantwoordelijkheid voor zijn keuzes, hij omhelst zowel zijn schuldgevoel als de gevolgen van zijn acties.
Existentialistische thema's en ideeën kunnen in de hele reeks werken worden gebruikt als u weet waar u naar moet zoeken. Moderne filosofen en schrijvers die zichzelf identificeren als existentialisten hebben zwaar op dit erfgoed getrokken, het naar buiten gebracht en de aandacht van mensen erop gevestigd, zodat het niet onopgemerkt wegkwijnt.
