Epistemologie is het onderzoek naar de aard van kennis zelf. Het onderzoek richt zich op onze middelen om kennis te vergaren en hoe we onderscheid kunnen maken tussen waarheid en valsheid. De moderne epistemologie houdt doorgaans een debat in tussen rationalisme en empirisme.
Waarom epistemologie belangrijk is
De studie van epistemologie is van fundamenteel belang om te begrijpen hoe en waarom we denken, met andere woorden, hoe we kennis verwerven, hoe we vertrouwen op onze zintuigen en hoe we concepten in onze geest ontwikkelen. Een goede epistemologie is noodzakelijk voor de ontwikkeling van gezond denken en redeneren, en daarom kan zoveel filosofische literatuur schijnbaar mysterieuze discussies over de aard van kennis inhouden. Sommige vragen die vaak door epistemologen worden besproken, zijn onder meer:
- Wat kunnen we weten?
- Hoe kunnen we het weten?
- Waarom weten we sommige dingen, maar andere niet?
- Hoe verwerven we kennis?
- Is kennis mogelijk?
- Kan kennis zeker zijn?
- Waarom geloven we bepaalde claims en andere niet?
Twee kampen
Er zijn veel verschillende theorieën over epistemologie, maar ze vallen allemaal in een van de twee kampen: empirisch of rationeel. Volgens empiristen kunnen we dingen pas weten nadat we de relevante ervaring hebben gehad, met andere woorden, onze kennis is achteraf. Rationalisten geloven echter dat het mogelijk is om dingen te weten voordat we ervaringen hebben gehad, met andere woorden, onze kennis is a priori.
Voor epistemologen zijn er geen derde opties, behalve misschien voor de extreme sceptische positie dat helemaal geen kennis mogelijk is. Maar verder is men ofwel een rationalist ofwel een empiricus.
Rationalisme is geen uniforme positie. Sommige rationalisten zullen eenvoudigweg beweren dat sommige waarheden over de werkelijkheid kunnen worden ontdekt door pure rede en gedachte (voorbeelden omvatten waarheden van wiskunde, geometrie en soms moraliteit), terwijl andere waarheden ervaring vereisen. Andere rationalisten zullen verder gaan en beweren dat alle waarheden over de realiteit op een bepaalde manier moeten worden verkregen door de rede, normaal omdat onze zintuigen helemaal niet in staat zijn om rechtstreeks buiten de realiteit te ervaren.
Empirisme is daarentegen uniformer in de zin dat het ontkent dat elke vorm van rationalisme waar of mogelijk is. Empiristen kunnen het oneens zijn over hoe we kennis opdoen door ervaring en in welke zin onze ervaringen ons toegang geven tot de externe realiteit; toch zijn ze het er allemaal over eens dat kennis over de realiteit ervaring en interactie met de realiteit vereist.
Epistemologie en atheïsme
Veel debatten tussen atheïst en theïsten zijn epistemologisch van aard. Wanneer atheïsten en theïsten ruzie maken over de vraag of het redelijk is om in wonderen te geloven, om openbaring en geschriften als gezaghebbend te aanvaarden, enzovoort, maken ze uiteindelijk ruzie over fundamentele epistemologische principes: hoe weten we wat wel en niet waar is en wat geloof is? gegrondvest in kennis?
Atheïsten zijn meestal exclusief of vooral empirisch: ze staan erop dat waarheidsclaims vergezeld gaan van duidelijk en overtuigend bewijs, dat kan worden bestudeerd en getest. Theïsten zijn meestal veel meer bereid om rationalisme te accepteren, omdat ze geloven dat 'waarheid' kan worden bereikt door openbaringen, mystiek, geloof, enz. Dit verschil in standpunten is consistent met hoe atheïsten de neiging hebben om voorrang te geven aan het bestaan van materie en beweren dat de universum is materieel van aard, terwijl theïsten de neiging hebben om voorrang te geven aan het bestaan van de geest (in het bijzonder de geest van God) en beweren dat het bestaan spiritueler en bovennatuurlijker van aard is.
Belangrijke teksten over epistemologie
- Meditaties, door Rene Descartes
- Verhandeling over de menselijke natuur, door David Hume
- Critique of Pure Reason, door Immanuel Kant
- An Essay Concerning Human Understanding, door John Locke
