Tathagatagarbha, of Tathagata-garbha, betekent "baarmoeder" (garbha) van Boeddha (Tathagata). Dit verwijst naar een Mahayana-boeddhistische doctrine dat de Boeddha-natuur zich in alle wezens bevindt. Omdat dit zo is, kunnen alle wezens verlichting realiseren. Tathagatagarbha wordt vaak beschreven als een zaad, embryo of potentieel binnen elk te ontwikkelen individu.
Tathagatagarbha was nooit een afzonderlijke filosofische school, maar meer een voorstel en de leer wordt op verschillende manieren begrepen. En het is soms controversieel geweest. Kritieken van deze doctrine zeggen dat het neerkomt op een zelf of atman met een andere naam, en de leer van atman is iets dat de Boeddha specifiek ontkende.
Oorsprong van Tathagatagarbha
De doctrine werd overgenomen uit een aantal Mahayana-soetra's. De Mahayana Tathagatagarbha-soetra's omvatten de Tathagatagarbha- en Srimaladevi Simhanada-soetra's, beide gedacht te zijn geschreven in de 3e eeuw CE, en verschillende anderen. De Mahayana Mahaparinirvana Sutra, waarschijnlijk ook geschreven over de 3e eeuw, wordt als de meest invloedrijke beschouwd.
Het voorstel dat in deze soetra's is ontwikkeld, lijkt in de eerste plaats een reactie te zijn geweest op de Madhyamika-filosofie, die zegt dat verschijnselen leeg zijn van zelfessentie en geen onafhankelijk bestaan hebben. Verschijnselen lijken ons alleen onderscheidend als ze betrekking hebben op andere verschijnselen, in functie en positie. Er kan dus niet worden gezegd dat fenomenen bestaan of niet bestaan
Tathagatagarbha stelde voor dat Boeddha Natuur een permanente essentie is in alle dingen. Dit werd soms beschreven als een zaadje en op andere momenten afgebeeld als een volledig gevormde Boeddha in ieder van ons.
Iets later verbond een aantal andere geleerden, mogelijk in China, Tathagatagarbha met de Yogacara-leer van Alaya vijnana, die soms 'magazijnbewustzijn' wordt genoemd. Dit is een niveau van bewustzijn dat alle indrukken van eerdere ervaringen bevat, die de zaden van karma worden.
De combinatie van Tathagatagarbha en Yogacara zou vooral belangrijk worden in het Tibetaans boeddhisme, evenals in Zen en andere Mahayana-tradities. De associatie van Boeddha Natuur met een niveau van vijnana is belangrijk omdat vijnana een soort puur, direct bewustzijn is dat niet wordt gekenmerkt door gedachten of concepten. Dit zorgde ervoor dat Zen en andere tradities de nadruk legden op de praktijk van directe contemplatie of bewustzijn van de geest boven intellectueel begrip.
Is Tathagatagarbha een Zelf?
In de religies van de Boeddha's dag die de voorlopers waren van het huidige hindoeïsme, een van de centrale overtuigingen als (en is) de leer van atman. Atman betekent "adem" of "geest", en het verwijst naar een ziel of individuele essentie van het zelf. Een andere is de leer van Brahman, die wordt opgevat als iets als de absolute realiteit of de grond van het zijn. In de verschillende tradities van het hindoeïsme varieert de precieze relatie tussen atman en Brahman, maar ze kunnen worden begrepen als het kleine, individuele zelf en het grote, universele zelf.
De Boeddha verwierp echter specifiek deze leer. De doctrine van anatman, die hij vele malen verwoordde, is een directe weerlegging van atman.
Door de eeuwen heen hebben velen de Tathagatagarbha-doctrine ervan beschuldigd een poging te zijn om een atman terug te sluipen naar het boeddhisme met een andere naam. In dit geval wordt de potentie of het Boeddha-zaad in elk wezen vergeleken met atman, en wordt Boeddha Natuur - die soms wordt geïdentificeerd met de dharmakaya - vergeleken met Brahman.
Je kunt veel boeddhistische leraren vinden die spreken over een kleine geest en een grote geest, of een kleine zelf en een grote zelf. Wat ze bedoelen is misschien niet precies zoals de atman en Brahman van Vedanta, maar het is gebruikelijk dat mensen ze op die manier begrijpen. Het op deze manier begrijpen van Tathagatagarbha zou echter een inbreuk zijn op de basis-boeddhistische leer.
Geen dualiteiten
Tegenwoordig wordt Boeddha Natuur in sommige boeddhistische tradities die door de Tathagatagarbha-doctrine worden beïnvloed, vaak nog steeds beschreven als een soort zaad of potentieel in ieder van ons. Anderen leren echter dat de Boeddha-natuur gewoon is wat we zijn; de essentiële aard van alle wezens.
De leringen van het kleine zelf en het grote zelf worden tegenwoordig soms op een soort voorlopige manier gebruikt, maar uiteindelijk moet deze dualiteit worden gecombineerd. Dit gebeurt op verschillende manieren. De Zen koan Mu, of de hond van Chao-chou, is bijvoorbeeld (onder andere) bedoeld om het concept te doorbreken dat Boeddha Natuur iets is dat men heeft .
En het is vandaag heel goed mogelijk, afhankelijk van de school, om jarenlang een boeddhistische beoefenaar van Mahayana te zijn en nooit het woord Tathagatagarbha te horen. Maar omdat het een populair idee was op een kritiek moment tijdens de ontwikkeling van Mahayana, blijft de invloed ervan hangen.
