Henry Steel Olcott (1832-1907) leefde de eerste helft van zijn leven op de manier waarop van een respectabele heer werd verwacht dat hij in het 19e-eeuwse Amerika zou leven. Hij diende als een officier van de Unie in de Amerikaanse burgeroorlog en bouwde vervolgens een succesvolle advocatenpraktijk. En in de tweede helft van zijn leven reisde hij naar Azië om het boeddhisme te bevorderen en nieuw leven in te blazen.
Het onwaarschijnlijke leven van Henry Steel Olcott wordt beter herinnerd in Sri Lanka dan in zijn geboorteland Amerika. Sinhalese boeddhisten steken elk jaar op de verjaardag van zijn dood kaarsen in zijn geheugen aan. Monniken offeren bloemen aan zijn gouden beeld in Colombo. Zijn afbeelding is verschenen op postzegels in Sri Lanka. Studenten van de boeddhistische hogescholen van Sri Lanka strijden in het jaarlijkse Henry Steel Olcott Memorial Cricket Tournament.
Precies hoe een verzekeringsadvocaat uit New Jersey de gevierde White Buddhist van Ceylon werd, is, zoals je je misschien kunt voorstellen, nogal een verhaal.
Het vroege (conventionele) leven van Olcott
Henry Olcott werd in 1832 geboren in Orange, New Jersey, uit een familie die afstamde van de puriteinen. De vader van Henry was een zakenman en de Olcotts waren vrome Presbyterianen.
Na het volgen van het College of the City van New York ging Henry Olcott naar de Columbia University. Het falen van het bedrijf van zijn vader zorgde ervoor dat hij zich terugtrok uit Columbia zonder af te studeren. Hij ging bij familie in Ohio wonen en kreeg belangstelling voor de landbouw.
Hij keerde terug naar New York en studeerde landbouw, richtte een landbouwschool op en schreef een goed ontvangen boek over de teelt van Chinese en Afrikaanse suikerriet. In 1858 werd hij de landbouwcorrespondent voor de New York Tribune . In 1860 trouwde hij met de dochter van de rector van Trinity Episcopal Church in New Rochelle, New York.
Aan het begin van de burgeroorlog nam hij dienst bij het Signal Corps. Na enige ervaring op het slagveld werd hij benoemd tot speciale commissaris voor het oorlogsdepartement, waar hij onderzoek deed naar corruptie in wervingsbureaus. Hij werd gepromoveerd tot kolonel en toegewezen aan het Departement van de Marine, waar zijn reputatie voor eerlijkheid en ijver hem een benoeming opleverde voor de speciale commissie die de moord op president Abraham Lincoln onderzocht.
Hij verliet het leger in 1865 en keerde terug naar New York om rechten te studeren. Hij werd toegelaten tot de balie in 1868 en genoot een succesvolle praktijk die gespecialiseerd was in verzekeringen, inkomsten en douanerecht.
Tot op dat moment in zijn leven was Henry Steel Olcott het model van wat een echte Amerikaanse heer uit het Victoriaanse tijdperk moest zijn. Maar dat ging veranderen.
Spiritualisme en Madame Blavatsky
Sinds zijn dagen in Ohio had Henry Olcott een onconventioneel belang - het paranormale. Hij was vooral gefascineerd door spiritisme, of de overtuiging dat de levenden met de doden kunnen communiceren.
In de jaren na de burgeroorlog werden spiritisme, mediums en seances een wijdverbreide passie, mogelijk omdat zoveel mensen zoveel geliefden hadden verloren in de oorlog. In het hele land, maar vooral in New England, vormden mensen spiritistische samenlevingen om samen de wereld te verkennen.
Olcott werd aangetrokken door de spiritistische beweging, mogelijk tot ontzetting van zijn vrouw, die een scheiding zocht. De scheiding werd in 1874 verleend. Datzelfde jaar reisde hij naar Vermont om een aantal bekende mediums te bezoeken, en daar ontmoette hij een charismatische vrije geest genaamd Helena Petrovna Blavatsky.
Daarna was er weinig conventioneel in het leven van Olcott.
Madame Blavatsy (1831-1891) had al een avontuurlijk leven geleid. Ze was Russisch en huwde als tiener en rende toen weg van haar man. Gedurende de volgende 24 jaar verhuisde ze van de ene plaats naar de andere, en woonde een tijd in Egypte, India, China en elders. Ze beweerde ook drie jaar in Tibet te hebben gewoond en misschien heeft ze leringen ontvangen in een tantrische traditie. Sommige historici betwijfelen echter dat een Europese vrouw Tibet vóór de 20e eeuw heeft bezocht.
Olcott en Blavatsky voegden een mix van oriëntalisme, transcendentalisme, spiritualisme en Vedanta samen - plus een beetje flim van de kant van Blavatsky - en noemden het theosofie. Het paar richtte de Theosophical Society op in 1875 en begon een dagboek te publiceren, Isis onthuld, terwijl Olcott zijn advocatenpraktijk voortzette om de rekeningen te betalen. In 1879 verhuisden ze het hoofdkantoor van de Society naar Adyar, India.
Olcott had iets over het boeddhisme van Blavatsky geleerd en hij wilde graag meer leren. In het bijzonder wilde hij de zuivere en originele leer van de Boeddha kennen. Geleerden wijzen er vandaag op dat Olcotts ideeën over 'puur' en 'origineel' boeddhisme grotendeels zijn 19e-eeuwse westerse liberaal-transcendentalistische romantiek over universele broederschap en 'mannelijke zelfredzaamheid' weerspiegelden, maar zijn idealisme brandde fel.
De witte boeddhist
Het jaar daarop reisden Olcott en Blavatsky naar Sri Lanka en heetten toen Ceylon. De Singalezen omhelsden het paar met enthousiasme. Ze waren vooral blij toen de twee blanke buitenlanders knielden voor een groot standbeeld van de Boeddha en de voorschriften in het openbaar ontvingen.
Sinds de 16e eeuw was Sri Lanka bezet door Portugezen, vervolgens door Nederlanders, vervolgens door Britten. In 1880 stonden de Singalezen al vele jaren onder Brits koloniaal bewind en de Britten drongen agressief op een 'christelijk' onderwijssysteem voor Sinhalese kinderen, terwijl ze boeddhistische instellingen ondermijnden.
Het verschijnen van blanke westerlingen die zichzelf boeddhisten noemden, hielp om een boeddhistische heropleving te beginnen die in de komende decennia zou veranderen in een volledige opstand tegen het koloniale bewind en de gedwongen oplegging van het christendom. Bovendien groeide het uit tot een boeddhistisch-Sinhalese nationalistische beweging die vandaag invloed heeft op de natie. Maar dat loopt het verhaal van Henry Olcott voor, dus laten we teruggaan naar de jaren 1880.
Toen hij door Sri Lanka reisde, was Henry Olcott ontzet over de toestand van het Sinhalese boeddhisme, dat bijgelovig en achterlijk leek in vergelijking met zijn liberaal-transcendentalistische romantische visie op het boeddhisme. Dus, ooit de organisator, stortte hij zich op het reorganiseren van het boeddhisme in Sri Lanka.
De Theosophical Society heeft verschillende boeddhistische scholen gebouwd, waarvan sommige tegenwoordig prestigieuze hogescholen zijn. Olcott schreef een boeddhistische catechismus die nog steeds in gebruik is. Hij reisde het land rond en verdeelde pro-boeddhistische, antichristelijke traktaten. Hij agiteerde voor boeddhistische burgerrechten. De Singalezen hielden van hem en noemden hem de Witte Boeddhist.
Tegen het midden van de jaren 1880 dreven Olcott en Blavatsky uit elkaar. Blavatsky kon een salon van spiritistische gelovigen charmeren met haar beweringen over mysterieuze berichten van onzichtbare mahatma's. Ze was niet zo geïnteresseerd in het bouwen van boeddhistische scholen in Sri Lanka. In 1885 verliet ze India naar Europa, waar ze de rest van haar dagen doorbracht met het schrijven van spiritistische boeken.
Hoewel hij enkele bezoeken aan de VS bracht, beschouwde Olcott India en Sri Lanka zijn huis voor de rest van zijn leven. Hij stierf in 1907 in India.
