Er wordt wel eens beweerd dat de historische Boeddha zich geen zorgen maakte over de aard van de werkelijkheid. De boeddhistische auteur Stephen Batchelor heeft bijvoorbeeld gezegd: 'Ik denk echt niet dat de Boeddha geïnteresseerd was in de aard van de werkelijkheid. De Boeddha was geïnteresseerd in het begrijpen van lijden, in het openen van iemands hart en geest voor het lijden van de wereld. "
Sommige leerstellingen van de Boeddha lijken echter over de aard van de werkelijkheid te gaan. Hij leerde dat alles met elkaar verband houdt. Hij leerde dat de fenomenale wereld natuurlijke wetten volgt. Hij leerde dat de gewone verschijning van dingen een illusie is. Voor iemand die niet "geïnteresseerd" was in de aard van de werkelijkheid, sprak hij zeker nogal wat over de aard van de werkelijkheid.
Er wordt ook gezegd dat het boeddhisme niet gaat over 'metafysica', een woord dat veel dingen kan betekenen. In de breedste zin van het woord verwijst het naar een filosofisch onderzoek naar het bestaan zelf. In sommige contexten kan het verwijzen naar het bovennatuurlijke, maar het gaat niet noodzakelijkerwijs over bovennatuurlijke dingen.
Maar nogmaals, het argument is dat de Boeddha altijd praktisch was en alleen maar mensen wilde helpen vrij te zijn van lijden, zodat hij niet geïnteresseerd zou zijn in metafysica. Toch zijn veel scholen van het boeddhisme gebouwd op metafysische grondslagen. Dus wie heeft gelijk?
Het argument van anti-metafysica
De meeste mensen die beweren dat de Boeddha niet geïnteresseerd was in de aard van de werkelijkheid, geven twee voorbeelden uit de Pali Canon.
In de Cula-Malunkyovada Sutta (Majjhima Nikaya 63) verklaarde een monnik met de naam Malunkyaputta dat als de Boeddha enkele vragen niet beantwoordde - de kosmos eeuwig is? Bestaat er een Tathagata na de dood? - hij zou opgeven monnik te zijn. De Boeddha antwoordde dat Malunkyaputta was als een man die werd getroffen door een vergiftigde pijl, die de pijl niet zou laten verwijderen totdat iemand hem de naam vertelde van de man die hem had neergeschoten, en of hij lang of kort was, en waar hij woonde, en wat voor soort veren werden gebruikt voor de fletchings.
Antwoorden op die vragen zou niet nuttig zijn, zei de Boeddha. "Omdat ze niet verbonden zijn met het doel, niet fundamenteel zijn voor het heilige leven. Ze leiden niet tot ontgoocheling, verstrooidheid, stopzetting, kalmerende, directe kennis, zelfontwaken, bindend."
Op verschillende andere plaatsen in de Pali-teksten bespreekt de Boeddha bekwame en ongeschoolde vragen. In de Sabbasava Sutta (Majjhima Nikaya 2) zei hij bijvoorbeeld dat hij speculeerde over de toekomst of het verleden, of zich afvroeg: "Ben ik? Ben ik niet? Wat ben ik? Hoe ben ik? Waar komt dit wezen vandaan? Waar is het gebonden? " geeft aanleiding tot een "wildernis van uitzichten" die niet helpen iemand te bevrijden van dukkha.
Het pad van wijsheid
De Boeddha leerde dat onwetendheid de oorzaak is van haat en hebzucht. Haat, hebzucht en onwetendheid zijn de drie gifstoffen waaruit alle lijden voortkomt. Dus hoewel het waar is dat de Boeddha leerde hoe hij bevrijd kon worden van lijden, leerde hij ook dat inzicht in de aard van het bestaan deel uitmaakte van het pad naar bevrijding.
In zijn leer van de vier nobele waarheden leerde de Boeddha dat de beoefening van het achtvoudige pad de manier is om van het lijden te worden bevrijd. Het eerste deel van het Achtvoudige Pad gaat over wijsheid - Right View en Right Intention.
'Wijsheid' betekent in dit geval dingen zien zoals ze zijn. Meestal, zo leerde de Boeddha, worden onze percepties vertroebeld door onze meningen en vooroordelen en de manier waarop we geconditioneerd zijn om de realiteit door onze culturen te begrijpen. Theravada-geleerde Wapola Rahula zei in Wat de Boeddha leerde dat wijsheid 'iets in zijn ware aard zien, zonder naam en label'. Onze waanpercepties doorbreken en de dingen zien zoals ze zijn, is verlichting, en dit is het middel van bevrijding van lijden.
Dus om te zeggen dat de Boeddha alleen geïnteresseerd was in het bevrijden van ons lijden, en niet geïnteresseerd in de aard van de realiteit, is een beetje hetzelfde als zeggen dat een arts alleen geïnteresseerd is in het genezen van onze ziekte en niet in medicijnen. Of, het is een beetje zoals zeggen dat een wiskundige alleen geïnteresseerd is in het antwoord en niet om cijfers geeft
In de Atthinukhopariyaayo Sutta (Samyutta Nikaya 35) zei de Boeddha dat het criterium voor wijsheid niet geloof, rationele speculatie, opvattingen of theorieën is. Het criterium is inzicht, vrij van misleiding. Op veel andere plaatsen sprak de Boeddha ook over de aard van het bestaan en van de realiteit, en hoe mensen zichzelf konden bevrijden van waanideeën door de beoefening van het Achtvoudige Pad.
In plaats van te zeggen dat de Boeddha "niet geïnteresseerd" was in de aard van de realiteit, lijkt het juister te concluderen dat hij mensen ontmoedigde om te speculeren, meningen te vormen of doctrines te accepteren die gebaseerd zijn op blind geloof. Integendeel, door oefening van het Pad, door concentratie en ethisch gedrag, neemt men direct de aard van de werkelijkheid waar.
Hoe zit het met het gifpijlverhaal? De monnik eiste dat de Boeddha hem antwoorden op zijn vraag gaf, maar het ontvangen van 'het antwoord' is niet hetzelfde als het zelf waarnemen. En geloven in een leer die verlichting verklaart, is niet hetzelfde als verlichting.
In plaats daarvan, zeiden de Boeddha, zouden we moeten oefenen met "ontgoocheling, verstrooidheid, stopzetting, kalmerende, directe kennis, zelfontwaken, bindend". Alleen geloven in een doctrine is niet hetzelfde als directe kennis en zelfontwaken. Wat de Boeddha ontmoedigde in de Sabbasava Sutta en Cula-Malunkyovada Sutta was intellectuele speculatie en gehechtheid aan opvattingen, die directe kennis en zelfontwakening in de weg staan.
